Uymak ne sihirli kelime…
İlk kez aşık olmuyorum. Daha önce de benzer bir şekilde aşık olmuştum ne var ki, o seferde platonik olmadan öteye gidemedim.
Sonraki görünürde başarılı ilişki girişimlerim tıpkı önceki gibi bir aşık bulabilince mutlu olacağımı sanmama neden oldu. Ama gerçekler öyle bir hale getirdi ki beni her şeyimle titriyorum şu an. Elimde ya yok saymak ya da ucu görünmeyen bir yasa merhaba demek var.
Halbuki öyle güzeldi ki hayallerim.
…
Üç ay oldu otobüste tanıştığımız günden bu yana. Tüm ruh halimi sanırım bir daha ulaşamayacağım mutluluk seviyesine taşımıştı o gün ve sonrası ve birbirimize bağlanmamız. Sanki cinsel istekle dolu iki ergenin bir anda tutuşup birleşmesi gibi daha ilk görüşmemizin ardından birbirimizi sevmeye birbirimiz koklamaya başladık.
Bir kadın vücudunun beri bu kadar etkileyebilmesini yalnızca cinselliğe bağlamak körlük olur. Ben onda, ona hediyeler alacağım, sabahlara kadar konuşacağım, birlikte ağlayacağım, tenimiz kızıllaşıncaya kadar sevişeceğim kızı gördüm.
Ki bana bunu biri anlatmıştı. Kızın kendisini sevdiğimizi sanırmışız ama aslında aşık olduğumuz onun tanımadığımız karakterine ve bir anlık da olsa hayran olduğumuz dış görünüşüne giydirdiğimiz karaktermiş. Giydirmek…
İlişkimizin ilk ayına baktığımda hayallerimden apayrı ama hayallerimdekinden de mutlu anlar hatırlıyorum. Belki ilk zamanlardaki sinir bozucu sessizliğimiz o “biri”nin savını destekliyordu ama ben aramızda hiç de dediği gibi olmayan bir uyum olduğunu düşünüyordum.
Uyum ne sihirli kelime hakikaten... Özellikle gülerken saçları ona çok uyuyor. Konuşurken de dudaklar, bakarken gözleri… Tüm duruşunda açıklayamadığım ama göğüs kafesimin içinde bir yanma hissi oluşturan bir uyum var.
Bazen, sık değil ama bazen, ona yakışıp yakışmadığımı düşünürdüm. Her haliyle benim gibi biriyle olmaktan fazlasını hak ediyor gibiydi. Ona çok fazla değer verdiğimi düşünülebilir ama aşkı acı çekerek öğrenmiş ve sonra bu tarafta hiç mutlu olamamış birinin bulduğu aşkı mutluluğu böylesine tabulaştırması doğal değil mi?
Tabi tüm bu dediklerim o sihirli o güzel o uyumlu bir ay için.
Onda değişiklikler olduğunu ancak bir olay neticesinde öğrenebildim. Başarısız sevda girişimlerimden biriydi Jülide. Bizim bölümden hala çok iyi tanıyamadığım bir kız. Kendisi için hiçbir çekince duymadan sadece şımarık diyebilirim ama on beş gün kadar birlikte zaman geçirmemize rağmen hangi film türlerini sever onu bile bilmem. Onunla bir yere oturduğumuzda, hatırladığım tek şey, bol kalorili yiyecekler alıp bölümümden herhangi bir insanla yapacağım en lüzumsuz konularda konuşup sıkılınca onu bunu çekiştirmemiz. Daha doğrusu o çekiştirir ben dinlerdim. Sonra beni terk etti. Ama ortada terk etmekten ziyade bir uyuşamama durumu olduğunun o da farkındaydı. İlişkimizden sonra bana tavrında bazı tuhaflıklar oldu. Sanki kendine çeki düzen versen de yeniden başlasak der gibi. Ya da bilmiyorum asıl konudan uzaklaşmak için yazdığım bu kısımları sırf sürdürmek için gereksiz tahminlerde bulunuyorum sanki.
Benimki bir gün bana gelip Celil’in kendisine meyilli olduğunu söyledi. O anı hatırladım da şimdi, “uyum güzelliği”m bana en yakın arkadaşımın kendisine karşı duygusal bir şeyler beslediğini söylüyor. İlk anda çok tuhaf bir şekilde kıskanma duygularım birikti. Tuhaf çünkü ne ortada bir olay vardı ne de Celil o karakterde bir insandı. Aklımı topladığımda kendimi daha da kötü hissettim. Çünkü doğruysa kötü yalansa çok daha kötüydü. En yakın arkadaşım hakkında iftirada bulunan bir kızla ilişkimi nasıl sürdürebilirdim? Gittim Celil’le baş başa konuştum. Beni sakince dinledi ve böyle bir şeyin olmasından şüphe etmemin bu kıza ne kadar bağlandığımı gösterdiğini söyledi. Bilge ve karakterli olmak için mi doğdu ki bu adam? Daha sonra benimkiyle Celil’i yüzleştirdim. Kulağa kötü bir hamle gibi gelebilir ama bir sevimsizlik olmadan böyle bir şeyin olmadığını Celil gayet ikna edici bir şekilde anlattı. İşin güzel yanı korktuğum gibi bu benimkinin bir iftirası değil Jülide’nin iftirasıydı. Artık Jülide bu kızın aklına nasıl girmiş bilmem. Ama sonuçta olay tatlıya bağlandı. Benimki bir süre Celil’e karşı çekingen davrandı tabi. Bu arada Jülide’yi üçümüz de defterden sildik. Tüm bu çocukluktan sonra Celil benimkinin ne kadar iyi olursa olsun kız olduğu bu tip iftira dedikodu durumlarının onların mayasında olduğuna dair garip şeyler söyledi. Bu konuşma pek hoşuma gitmemişti ama olayı daha da uzatmak istemedim. Hakikaten çocukluk…
Peki sonra ne oldu? Bu sabaha kadar olan biteni hatırlayamıyorum
…
İroni
Celil’in yaklaşık bir saat önce kulağıma eğilip dediği buydu.
Celil, ben ve o, üçümüz, bir kafede gireceğimiz filmin seansını bekliyorduk.Öylesine konuşuyorduk, nasıl olduysa artık, konu ne kadar az baş başa kaldığımıza geldi. Celil bununla ilgili bir filmden bahsediyordu sanırım. Sonra ben dönüp sormuştum. O an öylesine sorduğum sorunun bana Celil’e fazlalık muamelesi yapmaktan başka bir sorun oluşturmayacağını düşünmüştüm. Ancak öyle olmadı.
Bir anlığına lavaboya gittim, geri döndüğümde ikisinin kahkahalarla bir şeyler konuştuklarını fark ettim. Durdum. Onları izledim bir süre. Celil’in yüzünü göremiyordum ama benimkisin yüzü öylesine canlıydı ki. Adeta otobüste ilk tanıştığımız zamanki gibiydi. Aniden bir huzursuzluk sardı bedenimi. Vesveseye kapılmış biri gibi hemen kovmaya çalıştım bu huzursuzluğu kafamdan. Masaya döndüm. Ama içimdeki huzursuzluk geçmemişti. Garip bir kıskançlık gene tüm bedenimi kaplamıştı. Her gülüşünde bir art niyet arıyordum. O kadar hızlı gelişti ki bu, aynı gülüşlere on dakika önce mutlulukla şimdi ise büyük bir huzursuzlukla bakmam vücudum titremeye başladı. Şimdi biraz sakinken ancak fark edebiliyorum ki bir anda bütün vücudumla oluyormuş gibi görünene karşı tepki gösteriyordum
Gittiğimiz film amerikan animasyon dizilerinden birinin, en sevdiğim sevdiğimin, uzun metrajlısıydı. Bu filmleri diğer filmler gibi heyecanla izlemesek de katıla katıla gülerdik. Katılmak bir yana yüzümdeki soğuk ifadeyi bile atamadım.
Girdiğim en sıkıcı filmde bile bu kadar sıkıntıyla antrakt olmasını beklememiştim. Antrakt olduğu gibi kendimi dışarı attım. Bahanemin hastalık olduğunu davranışlarımla belirterek gidiyorum dedim. İşte tam ayrılırken Celil kulağıma eğilip bunu dedi.
İroni
Ne demek istediğini anlamaya niyetli değilim.
Şaşkın Ardışık Yazıların Üçüncüsü
İhanet çok garip bir kelime… Filmlerde, kitaplarda ve tüm yaşadıklarımızda en fazla alay ettiğimiz, bazen, doğru, muhteşem karakterleri düşürdükleri konum için çok kızdığımız, ama sonuçta “bize uğramaz” dediğimiz…
Hiç ihanete uğramadığımdan ihanetle çok dalga geçişim şimdi beni biraz rahatsız ediyor sanki. Çünkü ben ilk kez ihanet eden olmakla karşı karşıyayım. Fakat etrafımda kimse benim için böyle bir şey diyemez kaldı ki ben içimde göremiyorum bunu.
Benim gibi biri ihanet etsin. Hâlbuki kim benden iyi bilir yalnızlığı. Son zamanlarda yaşadıklarım beni şaşkına çevirmiş olabilir.
Kimi kandırıyorum okuyucuyu mu? Sanırım onun sevgilisi olamamış ama onunla aralarında ilişki olmuş biriydi, Jülide.Beni Celil’in bana aşık olduğuna inandırmıştı. Ben de… Aman yarabbi şu saçmalığa bakar mısın, aklıma gelince delirecek gibi oluyorum. En iyisi unutmak bu olayı, nasılsa tatlıya bağlandı…
Belki de çok tatlıya, benim Celil’le ilişkim birlikte tiyatroya gitmekten ibaretti üç hafta öncesine kadar. Sonra bir gün üçümüzün gideceği bir Flamenko konserine, o hastalanıp gelemedi ben Celil’le gittim. Şu dünya üzerinde sanmıyorum benden başka biri olsun, sevgilisinin arkadaşına sevgilimin değer verdiği biri gözüyle bakmaktan başka bir tavır takınmayacak kadar sadık. Kaldı ki Celil tanıyıp tanıyabileceğim en efendi insan. Efendi dediysem süte sabuna karışmayan manasında değil. Nerede neyi nasıl ne kadar yapmasını bilen biri. Bundan öte hala inancı olan tek ortak arkadaşımız sanıyorum onla benim. Ortak mı? Ben kendime çeki düzen vermeliyim. Celil için gereksiz bir arkadaştan başka bir şey değilim, olamam da.
Peki neden ben tüm bu laflarıma rağmen, pek de fena olmadığım bir derste ısrarla Celil’den ders almaya çalıştım. Ben böyle biri miyim?
Celil, enteresan birisi… Siyaset konuşmayı sevmez, başkalarının ardından konuşmak konusunda takıntıya varacak kadar tutucudur. Öte yandan bu yaşında sinema tarihinde adı geçen bütün filmleri izlemiş neredeyse. Ama sinema bilgisi değil başka bir şeyler var beni çeken. O konuştuğunda herkes susar. Ve herkes ona saygı duyar. Benim tüm bu basitliğimi, işte bakın Celil’e vurulma bahanelerimdeki o iğrençliği asla taşımaz.
…
Asıl sorgulamam gereken onunla ilişkim.
Çok da güzel hissediyordum yanında. Daha ötesi konuşacak ve kapris yapacak birileri vardı. Tüm geçmişimin sessizliği bir anda kaprislere dönüşmüştü, bu doğru. Hiç keşfetmediğim bir yolda yeni arkadaşlarım oluyor dahası hakikaten beni seven birinin varlığını hissediyordum.
Sorun bu kadar hızlı değişmem. Son zamanlarda far bile sürüyorum. Çok iyi hatırlarım, halbuki, mor far süren kızlara içten içe duyduğum nefreti. Hiç sahip olamadığım şeyler bana olmadık şeyler yaptırıyor.
Biraz düşünüp geçmişimi geleceğime bağlamak istiyorum. Ne mutlu ki hala kendimle baş başa kaldığımda saçma sapan şeyler yapmayan bir taraflarım var. Beni lanetlediğim kimseler, karakterler olmaktan koruyor.
…
Bakın ben hayallere kendimi beğendirmeye çalıştım bir süre. Ergenliğimi ve ergenlik sonrası ilk yıllarımı gereksiz ve çok saçma ders tutkularına hırsa, siz bilirsiniz, boşa kelime harcatmayın bana, böyle abuk şeylere harcadım. Bu durum lisede de en sıkıcı haliyle giderken bir gün olmadık bir şey oldu. Sınıfta saçma sapan muhabbet ettiğim ve sınıfın gıcık inek kızı rolünü oynayan kız, bir trafik kazasında öldü.
İlk zamanlar çok bir şey hissetmedim. Cenazesinde onunla yaptığımız aptalca şakalar aklıma geldiğinden televizyonda cinsellik gören çocuklar gibi, -hey be benzetmeye bak ben neden yazıyorsam- kıkırdamaktan kendimi alamıyordum. Sonra zamanla bir şey fark ettim sınıfımda kimse onun eksikliğine üzülmüyordu. Bu bir önemsememe hali değildi, düpedüz “iyi ki kurtulduk” haliydi. Bu durum beni çok garip etkiledi başta. Zamanla buna da alışır gibi oldum. Öyle ki eskisi kadar ders bağımlısı bir kız olmamanın nedeni bu hal değil, o kızın şaşırtıcı etkisinin kalkmasıydı. Sonra bir gün, hiç hatırlayamadığım bir sebeple sınıfın aşırı süslü kızlarından biriyle kavga ettim. Tam olarak ne dediğini hatırlayamıyorum ama tıpkı ölen kız gibi olduğumu kimsenin beni sevmediğini söylemiş ve benim asla kendisinin sahip olduğu gibi bir çevreye sahip olamayacağını eklemişti.
Elbette böyle bir çevreye nefretle karışık isteğim önceden de vardı. Ama o kavgadan sonra bu bir takıntıya dönüştü. Onların her şeyiyle kafamda dalga geçiyor ama onlar gibi teneffüste gülüşmek için can atıyordum. Derslere bakışım değişmemişti ama yine de bir önceki durumuma göre çok daha az çalışıyordum.
Üniversiteye girdiğim yaz, okuduğum okuldan mezun olmuş bir akrabamızın evinde birkaç gün kaldım. Doğrusu şu an size nasıl olduğuna dair bir hikaye bile yazarım bu üslup sevmez üslubumla, yalnız laf aramızda olayları eskisine göre daha az bir yavanlıkla anlatıyorum. Benimle ilgilenen bekar 25 yaşında bir erkek, kafamda tüm o özendiklerimden daha üst bir yerlerde olması gerektiğine inandığım bir kişi, çok yakışıklı değil ama sırf konumundan dolayı alabildiğine karizmatik… Bence ilk ve tek platonik aşkım daha önceki saçmalıklar değildi oydu.
Tüm hayata bakışımı değiştirmişti bir anda. Derslerin yalnızca bir araç olduğuna, önemli olanın sosyal zenginlik değil entelektüel zenginlik olduğuna dair düşüncelerim özenme ve kopyalama yoluyla bu zamanlar oluştu. Tabi sonra bu yaz hikayesi bitti okula başladım ve daha üç ay geçmeden evlendiğini duydum. Salak o yaşta niye evleniyorsa?
Onu unutmam pek bunalımlı geçmedi. Üniversite ortamında onun etkisiyle birçok şeyden kaçındım belki ama onun düşüncelerini artık onun düşünceleri diye değil de, kendim tutarlı bulduğum için kendi kendime savunmaya başladım. Bu geçiş sürecinden sonrasını anlatmasam daha iyi. Çünkü henüz anlatabilecek kadar anlayamadım o dıştan ukala içten daha ukala halimi…
...
Öf gene ne çok şeye girdim. İhanet ne de garip bir kelime.
Kimse bana onun kadar değer vermedi. Otobüste tanıştığımız o günden itibaren bana o kadar iyi davrandı ki. Arkadaşın bana asılıyor dediğimde “Başka biri söylese inanamam ama sen…” demişti. Aynen böyle. Tanrım ne çocukça bir olaydı.
Bana şunu veremedi diyemem ki kendimi savunmak için. Daha da iyi mi davranmalıydı bana.
Peki niye hala o bana öylesine bir insan gelirken Celil ileri bir aşamada daha yukarıda gibi görünüyor?
Tanrım ihanet ne garip kelime…
Hiç ihanete uğramadığımdan ihanetle çok dalga geçişim şimdi beni biraz rahatsız ediyor sanki. Çünkü ben ilk kez ihanet eden olmakla karşı karşıyayım. Fakat etrafımda kimse benim için böyle bir şey diyemez kaldı ki ben içimde göremiyorum bunu.
Benim gibi biri ihanet etsin. Hâlbuki kim benden iyi bilir yalnızlığı. Son zamanlarda yaşadıklarım beni şaşkına çevirmiş olabilir.
Kimi kandırıyorum okuyucuyu mu? Sanırım onun sevgilisi olamamış ama onunla aralarında ilişki olmuş biriydi, Jülide.Beni Celil’in bana aşık olduğuna inandırmıştı. Ben de… Aman yarabbi şu saçmalığa bakar mısın, aklıma gelince delirecek gibi oluyorum. En iyisi unutmak bu olayı, nasılsa tatlıya bağlandı…
Belki de çok tatlıya, benim Celil’le ilişkim birlikte tiyatroya gitmekten ibaretti üç hafta öncesine kadar. Sonra bir gün üçümüzün gideceği bir Flamenko konserine, o hastalanıp gelemedi ben Celil’le gittim. Şu dünya üzerinde sanmıyorum benden başka biri olsun, sevgilisinin arkadaşına sevgilimin değer verdiği biri gözüyle bakmaktan başka bir tavır takınmayacak kadar sadık. Kaldı ki Celil tanıyıp tanıyabileceğim en efendi insan. Efendi dediysem süte sabuna karışmayan manasında değil. Nerede neyi nasıl ne kadar yapmasını bilen biri. Bundan öte hala inancı olan tek ortak arkadaşımız sanıyorum onla benim. Ortak mı? Ben kendime çeki düzen vermeliyim. Celil için gereksiz bir arkadaştan başka bir şey değilim, olamam da.
Peki neden ben tüm bu laflarıma rağmen, pek de fena olmadığım bir derste ısrarla Celil’den ders almaya çalıştım. Ben böyle biri miyim?
Celil, enteresan birisi… Siyaset konuşmayı sevmez, başkalarının ardından konuşmak konusunda takıntıya varacak kadar tutucudur. Öte yandan bu yaşında sinema tarihinde adı geçen bütün filmleri izlemiş neredeyse. Ama sinema bilgisi değil başka bir şeyler var beni çeken. O konuştuğunda herkes susar. Ve herkes ona saygı duyar. Benim tüm bu basitliğimi, işte bakın Celil’e vurulma bahanelerimdeki o iğrençliği asla taşımaz.
…
Asıl sorgulamam gereken onunla ilişkim.
Çok da güzel hissediyordum yanında. Daha ötesi konuşacak ve kapris yapacak birileri vardı. Tüm geçmişimin sessizliği bir anda kaprislere dönüşmüştü, bu doğru. Hiç keşfetmediğim bir yolda yeni arkadaşlarım oluyor dahası hakikaten beni seven birinin varlığını hissediyordum.
Sorun bu kadar hızlı değişmem. Son zamanlarda far bile sürüyorum. Çok iyi hatırlarım, halbuki, mor far süren kızlara içten içe duyduğum nefreti. Hiç sahip olamadığım şeyler bana olmadık şeyler yaptırıyor.
Biraz düşünüp geçmişimi geleceğime bağlamak istiyorum. Ne mutlu ki hala kendimle baş başa kaldığımda saçma sapan şeyler yapmayan bir taraflarım var. Beni lanetlediğim kimseler, karakterler olmaktan koruyor.
…
Bakın ben hayallere kendimi beğendirmeye çalıştım bir süre. Ergenliğimi ve ergenlik sonrası ilk yıllarımı gereksiz ve çok saçma ders tutkularına hırsa, siz bilirsiniz, boşa kelime harcatmayın bana, böyle abuk şeylere harcadım. Bu durum lisede de en sıkıcı haliyle giderken bir gün olmadık bir şey oldu. Sınıfta saçma sapan muhabbet ettiğim ve sınıfın gıcık inek kızı rolünü oynayan kız, bir trafik kazasında öldü.
İlk zamanlar çok bir şey hissetmedim. Cenazesinde onunla yaptığımız aptalca şakalar aklıma geldiğinden televizyonda cinsellik gören çocuklar gibi, -hey be benzetmeye bak ben neden yazıyorsam- kıkırdamaktan kendimi alamıyordum. Sonra zamanla bir şey fark ettim sınıfımda kimse onun eksikliğine üzülmüyordu. Bu bir önemsememe hali değildi, düpedüz “iyi ki kurtulduk” haliydi. Bu durum beni çok garip etkiledi başta. Zamanla buna da alışır gibi oldum. Öyle ki eskisi kadar ders bağımlısı bir kız olmamanın nedeni bu hal değil, o kızın şaşırtıcı etkisinin kalkmasıydı. Sonra bir gün, hiç hatırlayamadığım bir sebeple sınıfın aşırı süslü kızlarından biriyle kavga ettim. Tam olarak ne dediğini hatırlayamıyorum ama tıpkı ölen kız gibi olduğumu kimsenin beni sevmediğini söylemiş ve benim asla kendisinin sahip olduğu gibi bir çevreye sahip olamayacağını eklemişti.
Elbette böyle bir çevreye nefretle karışık isteğim önceden de vardı. Ama o kavgadan sonra bu bir takıntıya dönüştü. Onların her şeyiyle kafamda dalga geçiyor ama onlar gibi teneffüste gülüşmek için can atıyordum. Derslere bakışım değişmemişti ama yine de bir önceki durumuma göre çok daha az çalışıyordum.
Üniversiteye girdiğim yaz, okuduğum okuldan mezun olmuş bir akrabamızın evinde birkaç gün kaldım. Doğrusu şu an size nasıl olduğuna dair bir hikaye bile yazarım bu üslup sevmez üslubumla, yalnız laf aramızda olayları eskisine göre daha az bir yavanlıkla anlatıyorum. Benimle ilgilenen bekar 25 yaşında bir erkek, kafamda tüm o özendiklerimden daha üst bir yerlerde olması gerektiğine inandığım bir kişi, çok yakışıklı değil ama sırf konumundan dolayı alabildiğine karizmatik… Bence ilk ve tek platonik aşkım daha önceki saçmalıklar değildi oydu.
Tüm hayata bakışımı değiştirmişti bir anda. Derslerin yalnızca bir araç olduğuna, önemli olanın sosyal zenginlik değil entelektüel zenginlik olduğuna dair düşüncelerim özenme ve kopyalama yoluyla bu zamanlar oluştu. Tabi sonra bu yaz hikayesi bitti okula başladım ve daha üç ay geçmeden evlendiğini duydum. Salak o yaşta niye evleniyorsa?
Onu unutmam pek bunalımlı geçmedi. Üniversite ortamında onun etkisiyle birçok şeyden kaçındım belki ama onun düşüncelerini artık onun düşünceleri diye değil de, kendim tutarlı bulduğum için kendi kendime savunmaya başladım. Bu geçiş sürecinden sonrasını anlatmasam daha iyi. Çünkü henüz anlatabilecek kadar anlayamadım o dıştan ukala içten daha ukala halimi…
...
Öf gene ne çok şeye girdim. İhanet ne de garip bir kelime.
Kimse bana onun kadar değer vermedi. Otobüste tanıştığımız o günden itibaren bana o kadar iyi davrandı ki. Arkadaşın bana asılıyor dediğimde “Başka biri söylese inanamam ama sen…” demişti. Aynen böyle. Tanrım ne çocukça bir olaydı.
Bana şunu veremedi diyemem ki kendimi savunmak için. Daha da iyi mi davranmalıydı bana.
Peki niye hala o bana öylesine bir insan gelirken Celil ileri bir aşamada daha yukarıda gibi görünüyor?
Tanrım ihanet ne garip kelime…
Anomi Anarşiye Geçişte Supaptır
Bildiğimiz bir hikayeden başlayalım. Yunanca “-ın olmaması” anlamına gelen “an” kelimesi ile hükümdar, otorite sahibi anlamına gelen “archos” kelimesinin birleşmesinden gelir anarşi kelimesinin kökeni. Benzer şekilde anomi kelimesinin kökeni de az önce açıkladığım “an” kelimesi ile kanun, kural anlamına gelen “nomos” kelimesinin birleşmesinden gelir.Anarşi tanımına benzer şekilde anomi de kuralların, kanunların olmadığı bir hali anlatır.
Ünlü Fransız sosyolog Emile Durkheim “anomi” kelimesini toplumsal kurallardan kopma anlamına gelen ve toplumun değerlerine yabancılaşma sonucu oluşan bir hastalık olarak tanımlarken kelimenin özüne sadık kalanlar bunun bir hastalık değil de başkaldırının sonucu oluşan bir bunalım olabileceğini de söylediler. Tam bu noktada anarşistlerin şiddetle reddettiği bir kanı oluştu. Anominin anarşizmin bir bileşeni veya önkoşulu olduğuna dair. Anarşistlerin reddetmesinin nedeni anominin kanuna, anarşininse kanunu uygulayana karşı çıkmasıydı. Arada hakikaten önemli bir nüans var. Eğer kurallara topyekûn karşı çıkılırsa bu eşgüdüm denen karşılıklı onayla oluşan ve birey olarak yaşayamayan insanın toplumsal yapıdan faydalanmasını sağlayan yapıyla da karşı karşıya gelinecekti. Zira anomi tanımlarında eşgüdüm de bir kurallar zinciri kabul ediliyor ve anomiye referanslarda “discordianism” denen eşgüdümsüzlük dini çok sık geçiyordu. Bu uzlaşamama durumunun altında neyin kural olup neyin olmadığından ziyade anarşinin iktidarın olmadığı ancak toplumun birlikte hareket ettiği bir düzen olarak tanımlanmasının karşısında anominin bireylerin toplumdan ve kurallarından tamamıyle kopması sonucu oluşan bir hal olarak tanımlanması yatıyordu.Bu kısa yazı bu uzlaşamazlığın altını kazımayı amaçlamaktadır.
Anominin nedenleri konusunda farklı gruplar farklı fikirler belirtirken anominin tek bir nedeni olmadığı düşünülürse hepsinin doğruluk barındırdığı kabul edilebilir. Durkheim anominin toplumun çok büyük bir toplumsal değişim sonucu girdiği tepkisel bir hal olduğunu söylerken yukarıda bahsedilen eşgüdümsüzlük dini taraftarları anomiyi farklı nedenlere bağladı. Dinin kutsal metni “Principa Discordia” yani Eşgütmeme Prensibi’nde yer alan “Law of Eristic Escalation” yani Eristik Artış/Patlama/Tırmanma Kanunu’na göre düzen diretmesi/dayatması arttığı müddetçe düzensizliğe eğilim tırmanır – bu noktada kanunun termodinamiğin ikinci kanunu ile benzerliği dikkat çekicidir-. Discordia dinine göre anomi toplumun kanun/kural dayatmaları sonucu ulaştığı bir devrim sonrası patlama halidir. Anomi halinde toplumun kurallara güveni kalmamış ve her türlü kural bireylerce reddedilmiştir. Dikkat edilmesi gereken nokta anominin toplumun tamamında gerçekleşmek zorunda olmadığı ve anomi halinin gerek halk dilindeki anlamıyla gerek asıl anlamıyla fazla kaotik bir ortam oluşturacağıdır ki halk dilindeki kaos kelimesinden muzdarip anarşistlerin anomiye kendi görüşlerinde yer vermemelerini sırf buna bile bağlayabiliriz.
Anarşistlerin tahakkümü durdurma mücadelesinde topluma kelepçelerini göstermeleri şarttır. Çünkü tahakkümün farkına varan birey başka hiçbir şeye gerek duymadan tahakkümü yapanlara ve düzene karşı tutum alacaktır. İşte bu kelepçeleri fark etme durumu topluma tıpkı iktidar odaklarının baskıları gibi kuralların da zincirleyici olduğunun anlaşılmasına neden olur. Bu noktada elde edeceğimiz hal anomidir. Anomi halinde toplumun durumu oldukça ön görülemez ve bunalımlı olacaktır. Yanlış anlaşılmaları engellemek için burayı biraz açalım. Anarşiye geçiş sürecini incelemek için kölelik durumunu ele alalım mesela. Köleler köle doğdukları için köle oldukları düşüncesinin sakatlığını görüp köleliği özgürlüklerinin ihlali olarak gördüklerinde anarşiyi arttırmak için tavır alacak ve nihayetinde prangalarından kurtulacaklardır. Ancak uzun süredir uydukları kuralları bir anda yok saymaları o anki özgürlük durumlarını bir devrimin meyvesinden ziyade bir bunalım hali olarak görmelerine neden olur. Bu anomi halinin bunalımlı olma nedeni toplumun yeni kurallar koyup koymamakla ilgili sorunlarından kaynaklanır. Kuralların yıkılmasıyla oluşan anominin getirdiği bunalım sert ve tehlikeli bir iktidarsızlık halinin oluşmasını engelleyecek ve, kuralsızlığın rahatsızlığı, zaten kurallara cephe aldıkları için, tam da kaldırabilecekleri ve gerek duydukları ölçüde kural konulmasıyla aşılacaktır. Bu kurallardan hiçbiri toplum için gereksiz değildir ve bu kuralların bir tanesinin dahi uygulanmaması daha sert bir iktidarın oluşmasına neden olacaktır. Kuralsızlığın kural oluşturması yani anominin bunalımlı durumu anarşi için bir geri adım olarak görülmemelidir aksine; anomi anarşiye geçişte başarısız ve tehlikeli hareketleri engelleyecek bir supap, anarşiye geçiş sürecini koruyacak ve termodinamiğin ikinci yasasında olduğu gibi daha fazla bir düzensizlikte dengenin uzun vadede korunmasını sağlayacak bir etmen olacaktır.
Ünlü Fransız sosyolog Emile Durkheim “anomi” kelimesini toplumsal kurallardan kopma anlamına gelen ve toplumun değerlerine yabancılaşma sonucu oluşan bir hastalık olarak tanımlarken kelimenin özüne sadık kalanlar bunun bir hastalık değil de başkaldırının sonucu oluşan bir bunalım olabileceğini de söylediler. Tam bu noktada anarşistlerin şiddetle reddettiği bir kanı oluştu. Anominin anarşizmin bir bileşeni veya önkoşulu olduğuna dair. Anarşistlerin reddetmesinin nedeni anominin kanuna, anarşininse kanunu uygulayana karşı çıkmasıydı. Arada hakikaten önemli bir nüans var. Eğer kurallara topyekûn karşı çıkılırsa bu eşgüdüm denen karşılıklı onayla oluşan ve birey olarak yaşayamayan insanın toplumsal yapıdan faydalanmasını sağlayan yapıyla da karşı karşıya gelinecekti. Zira anomi tanımlarında eşgüdüm de bir kurallar zinciri kabul ediliyor ve anomiye referanslarda “discordianism” denen eşgüdümsüzlük dini çok sık geçiyordu. Bu uzlaşamama durumunun altında neyin kural olup neyin olmadığından ziyade anarşinin iktidarın olmadığı ancak toplumun birlikte hareket ettiği bir düzen olarak tanımlanmasının karşısında anominin bireylerin toplumdan ve kurallarından tamamıyle kopması sonucu oluşan bir hal olarak tanımlanması yatıyordu.Bu kısa yazı bu uzlaşamazlığın altını kazımayı amaçlamaktadır.
Anominin nedenleri konusunda farklı gruplar farklı fikirler belirtirken anominin tek bir nedeni olmadığı düşünülürse hepsinin doğruluk barındırdığı kabul edilebilir. Durkheim anominin toplumun çok büyük bir toplumsal değişim sonucu girdiği tepkisel bir hal olduğunu söylerken yukarıda bahsedilen eşgüdümsüzlük dini taraftarları anomiyi farklı nedenlere bağladı. Dinin kutsal metni “Principa Discordia” yani Eşgütmeme Prensibi’nde yer alan “Law of Eristic Escalation” yani Eristik Artış/Patlama/Tırmanma Kanunu’na göre düzen diretmesi/dayatması arttığı müddetçe düzensizliğe eğilim tırmanır – bu noktada kanunun termodinamiğin ikinci kanunu ile benzerliği dikkat çekicidir-. Discordia dinine göre anomi toplumun kanun/kural dayatmaları sonucu ulaştığı bir devrim sonrası patlama halidir. Anomi halinde toplumun kurallara güveni kalmamış ve her türlü kural bireylerce reddedilmiştir. Dikkat edilmesi gereken nokta anominin toplumun tamamında gerçekleşmek zorunda olmadığı ve anomi halinin gerek halk dilindeki anlamıyla gerek asıl anlamıyla fazla kaotik bir ortam oluşturacağıdır ki halk dilindeki kaos kelimesinden muzdarip anarşistlerin anomiye kendi görüşlerinde yer vermemelerini sırf buna bile bağlayabiliriz.
Anarşistlerin tahakkümü durdurma mücadelesinde topluma kelepçelerini göstermeleri şarttır. Çünkü tahakkümün farkına varan birey başka hiçbir şeye gerek duymadan tahakkümü yapanlara ve düzene karşı tutum alacaktır. İşte bu kelepçeleri fark etme durumu topluma tıpkı iktidar odaklarının baskıları gibi kuralların da zincirleyici olduğunun anlaşılmasına neden olur. Bu noktada elde edeceğimiz hal anomidir. Anomi halinde toplumun durumu oldukça ön görülemez ve bunalımlı olacaktır. Yanlış anlaşılmaları engellemek için burayı biraz açalım. Anarşiye geçiş sürecini incelemek için kölelik durumunu ele alalım mesela. Köleler köle doğdukları için köle oldukları düşüncesinin sakatlığını görüp köleliği özgürlüklerinin ihlali olarak gördüklerinde anarşiyi arttırmak için tavır alacak ve nihayetinde prangalarından kurtulacaklardır. Ancak uzun süredir uydukları kuralları bir anda yok saymaları o anki özgürlük durumlarını bir devrimin meyvesinden ziyade bir bunalım hali olarak görmelerine neden olur. Bu anomi halinin bunalımlı olma nedeni toplumun yeni kurallar koyup koymamakla ilgili sorunlarından kaynaklanır. Kuralların yıkılmasıyla oluşan anominin getirdiği bunalım sert ve tehlikeli bir iktidarsızlık halinin oluşmasını engelleyecek ve, kuralsızlığın rahatsızlığı, zaten kurallara cephe aldıkları için, tam da kaldırabilecekleri ve gerek duydukları ölçüde kural konulmasıyla aşılacaktır. Bu kurallardan hiçbiri toplum için gereksiz değildir ve bu kuralların bir tanesinin dahi uygulanmaması daha sert bir iktidarın oluşmasına neden olacaktır. Kuralsızlığın kural oluşturması yani anominin bunalımlı durumu anarşi için bir geri adım olarak görülmemelidir aksine; anomi anarşiye geçişte başarısız ve tehlikeli hareketleri engelleyecek bir supap, anarşiye geçiş sürecini koruyacak ve termodinamiğin ikinci yasasında olduğu gibi daha fazla bir düzensizlikte dengenin uzun vadede korunmasını sağlayacak bir etmen olacaktır.
Ardışık Yazıların Umutlu İkincisi
Uzun zamandır bir şeyler karalamamama rağmen bugün yaşadıklarımın bana bir şeyler yazdırması gerektiğini düşündüm az önce. Elime kâğıdı kalemi aldığımda, daha sık yazdığım zamanların tanıdık hislerinden öte, daha da aşina olduğum bir heyecan hissettim göğüs kafesimde. Kafamda dizeler uçuşuyor şu an, kimi tanıdık kimi heyecanımın neticesi… Nasıl yazıyor bunlar dediğim bir sürü şairde, yazarda, artık bir fevkaladelik göremiyorum. Daha önceleri, çok önceleri de böyle şeyler hissettiğim olmuştu fakat şimdi ilk kez o duyguları kâğıda dökecek kadar yetkin bir dışavurum kabiliyetiyle kâğıda kaleme sarılıyorum.
Bizim buranın ikliminden ve bir de genetik özelliklerinden – ne kadar çirkin bir sözcük şu “genetik”- olsa gerek etrafta çalı gibi sert, dalgalı saçları olan kızlara sık rastlanır. Göz rengi siyah veya siyaha yakın renklerde, ten rengi elbette ki göreceli olarak koyu, kimisi resmen esmer kimi buğday tenli… Daha birçok açıdan birbirine benzer bu kızlar ve ortak birçok ayrıntı bulunabilir ancak ben ayrıntılara hiç girmeden, bana bu yazıyı yazdıran kızın ayrıntılarından söz etmek istiyorum.
İlk göze çarpan özelliği aynı zamanda en çirkin görülebilecek özelliği, yani kısalığıdır. Yanımda kısa kaldığını ilk fark ettiğimde, içimde bu yoğunlukta bir şeyler kıpırdamadığından bundan rahatsız olduğumu aniden hatırladım az önce. Fakat şimdi gözümün önüne gelen halinde kısalığı bile fiziksel karakterinin tamamlayıcı bir unsuru gibi geliyor bana. Özellikle minyon yüzünde, hakikaten küçük burnunda ve Japon çizgilerindeki kız ağzı büyüklüğündeki ağzında apaçık bir şeyler var, benim gibi onu keşfetmeye çalışanlara karakterinden ipuçları veren. Ve bu keşfin en güzel noktası, kulakları, şaheseri tamamlayan onu o yapan... Kitaplardaki tasvirleri gazete okur gibi okuyan biri için kulak tasvir etmek zor olsa da bu satırları tekrar okuduğumda en beceriksiz tasvirimin bile o tamamlanmış o yerli yerine oturmuş o ne bir eksik ne bir fazla görünümünü daha silik kılmayacaktır. Yine de kulaklarını ilerideki bana daha güzel anlatmam gerektiğine dair bir his var içimde. Sanıyorum ilerideki benden ziyade şu anki benle ilgili bir durum bu.
Kulak memesinin biraz daha büyük olmasının tüm o halini nasıl da çirkinleştireceğini bir an düşününce fark ettim ki; özellikle küçük bir küpe deliğinden başka pürüzü olmayan kulak memesinin boyutu tüm kulağı için vazgeçilmez. Daha vazgeçilmez olansa kulağının üst kısmı. Öyle ki sanıyorum biraz daha dışarı doğru olsa beceriksizce çizilmiş bir uzaylı tasvirine çevirebilirdi yüzündeki mükemmel uyumu.
Evet işte aradığım kelime, uyum. Karakterine bu kadar uyan başka bir görünüm olabileceğini sanmıyorum. O kadar uymuş ki her şeyi her şeyine, bir ara heves ettiğim Nietzsche’nin söylediğinin aksine bir tanrı olmalı. Ve onu yaratmak için iyi çalışmış olmalı.
Yürüyüşünde, elini saçına götürüşünde hatta güzel bir filmden bahsetmek üzereyken o tatlı heyecanıyla aniden dalgalanan sesinde bana uyduğundan emin olduğum harika şeyler var. Sanki uzun süredir kafamda beni olmadık zamanlarda rahatsız eden yüzü olmayan bir hayali güzelin bütün her şeyi onda belirmiş. Zevklerimizin, fikirlerimizin ve hatta dünyaya bakışımızın tıpkı birbirimizden beklediğimiz gibi olduğunu anlamak için toplamda yaklaşık yarım saatlik bir konuşma çok bile.
İşin çabucak unutulacak ve dolayısıyla ve ivedilikle yazılması gereken kısmı ise hikayesi. Her zamanki gibi otobüste eve giderken önüme bakıyor ve bir kısım anlamlı düşünceli bir kısım anlamsız düşüncelerle kovalıyordum. Neden sonra yanımdaki kişinin elinde tanıdık bir kitap olduğunu gördüm. O an onunla konuşmam ise tanımadığım insanlarla rasgele konuşma zorla edinilmiş alışkanlığımın hiçbir olağan dışı eyleme mahal vermeden ortaya çıkmasıyla gerçekleşiverdi. Tabi şu an onunla konuşmamış olsa idim ve buna rağmen bu duyguları hissediyor olsa idim aynı rahatlıkta konuşamazdım sanıyorum. Her neyse laf lafı açtı otobüsten inip ayrılana kadar sohbet ettik. Genelde filmlerden söz ettik. Çok net hatırladığım Yurttaş Kane ’in abartılı ve gereksiz bir film olduğuydu. “Ne var yani sadece basit bir kızak!..” demişti. Sonradan binmiş ayakta birisi bu lafı üzerine “Siz ne anlarsınız ya” gibi bir bakış atmıştı. Birbirimize bakıp çok ses çıkarmamaya çalışarak gülüşmüştük. Sanırım ilk kez o an fark ettim yüzündeki uyumu.
Birbirimizin telefonlarını aldık. Olanların muhteşemliğini kafamızda tekrar tekrar canlandırmak üzere ayrıldık. Eve geldiğimde sevimsiz şimdi ne olacak sorusu birkaç dakika kafamda dönse de bir şeyler yazarak tüm günü tekrar yaşamak fikri hemen sevimsiz fikirleri kafamdan uzaklaştırdı. Tabi şimdi onları anarak tekrar davet etmiş oldum bu küçük şeytanları, kendi fikir odalarıma. Varsın olsun ben hala mutluyum.
Daha nasıl anlatılabilir hayal edemiyorum. Sırf uysun diye yazıyorum ben bugün yaşamayı seviyorum. Sırf tüm benlime duyurmak için yazıyorum ben seviyorum…
Bizim buranın ikliminden ve bir de genetik özelliklerinden – ne kadar çirkin bir sözcük şu “genetik”- olsa gerek etrafta çalı gibi sert, dalgalı saçları olan kızlara sık rastlanır. Göz rengi siyah veya siyaha yakın renklerde, ten rengi elbette ki göreceli olarak koyu, kimisi resmen esmer kimi buğday tenli… Daha birçok açıdan birbirine benzer bu kızlar ve ortak birçok ayrıntı bulunabilir ancak ben ayrıntılara hiç girmeden, bana bu yazıyı yazdıran kızın ayrıntılarından söz etmek istiyorum.
İlk göze çarpan özelliği aynı zamanda en çirkin görülebilecek özelliği, yani kısalığıdır. Yanımda kısa kaldığını ilk fark ettiğimde, içimde bu yoğunlukta bir şeyler kıpırdamadığından bundan rahatsız olduğumu aniden hatırladım az önce. Fakat şimdi gözümün önüne gelen halinde kısalığı bile fiziksel karakterinin tamamlayıcı bir unsuru gibi geliyor bana. Özellikle minyon yüzünde, hakikaten küçük burnunda ve Japon çizgilerindeki kız ağzı büyüklüğündeki ağzında apaçık bir şeyler var, benim gibi onu keşfetmeye çalışanlara karakterinden ipuçları veren. Ve bu keşfin en güzel noktası, kulakları, şaheseri tamamlayan onu o yapan... Kitaplardaki tasvirleri gazete okur gibi okuyan biri için kulak tasvir etmek zor olsa da bu satırları tekrar okuduğumda en beceriksiz tasvirimin bile o tamamlanmış o yerli yerine oturmuş o ne bir eksik ne bir fazla görünümünü daha silik kılmayacaktır. Yine de kulaklarını ilerideki bana daha güzel anlatmam gerektiğine dair bir his var içimde. Sanıyorum ilerideki benden ziyade şu anki benle ilgili bir durum bu.
Kulak memesinin biraz daha büyük olmasının tüm o halini nasıl da çirkinleştireceğini bir an düşününce fark ettim ki; özellikle küçük bir küpe deliğinden başka pürüzü olmayan kulak memesinin boyutu tüm kulağı için vazgeçilmez. Daha vazgeçilmez olansa kulağının üst kısmı. Öyle ki sanıyorum biraz daha dışarı doğru olsa beceriksizce çizilmiş bir uzaylı tasvirine çevirebilirdi yüzündeki mükemmel uyumu.
Evet işte aradığım kelime, uyum. Karakterine bu kadar uyan başka bir görünüm olabileceğini sanmıyorum. O kadar uymuş ki her şeyi her şeyine, bir ara heves ettiğim Nietzsche’nin söylediğinin aksine bir tanrı olmalı. Ve onu yaratmak için iyi çalışmış olmalı.
Yürüyüşünde, elini saçına götürüşünde hatta güzel bir filmden bahsetmek üzereyken o tatlı heyecanıyla aniden dalgalanan sesinde bana uyduğundan emin olduğum harika şeyler var. Sanki uzun süredir kafamda beni olmadık zamanlarda rahatsız eden yüzü olmayan bir hayali güzelin bütün her şeyi onda belirmiş. Zevklerimizin, fikirlerimizin ve hatta dünyaya bakışımızın tıpkı birbirimizden beklediğimiz gibi olduğunu anlamak için toplamda yaklaşık yarım saatlik bir konuşma çok bile.
İşin çabucak unutulacak ve dolayısıyla ve ivedilikle yazılması gereken kısmı ise hikayesi. Her zamanki gibi otobüste eve giderken önüme bakıyor ve bir kısım anlamlı düşünceli bir kısım anlamsız düşüncelerle kovalıyordum. Neden sonra yanımdaki kişinin elinde tanıdık bir kitap olduğunu gördüm. O an onunla konuşmam ise tanımadığım insanlarla rasgele konuşma zorla edinilmiş alışkanlığımın hiçbir olağan dışı eyleme mahal vermeden ortaya çıkmasıyla gerçekleşiverdi. Tabi şu an onunla konuşmamış olsa idim ve buna rağmen bu duyguları hissediyor olsa idim aynı rahatlıkta konuşamazdım sanıyorum. Her neyse laf lafı açtı otobüsten inip ayrılana kadar sohbet ettik. Genelde filmlerden söz ettik. Çok net hatırladığım Yurttaş Kane ’in abartılı ve gereksiz bir film olduğuydu. “Ne var yani sadece basit bir kızak!..” demişti. Sonradan binmiş ayakta birisi bu lafı üzerine “Siz ne anlarsınız ya” gibi bir bakış atmıştı. Birbirimize bakıp çok ses çıkarmamaya çalışarak gülüşmüştük. Sanırım ilk kez o an fark ettim yüzündeki uyumu.
Birbirimizin telefonlarını aldık. Olanların muhteşemliğini kafamızda tekrar tekrar canlandırmak üzere ayrıldık. Eve geldiğimde sevimsiz şimdi ne olacak sorusu birkaç dakika kafamda dönse de bir şeyler yazarak tüm günü tekrar yaşamak fikri hemen sevimsiz fikirleri kafamdan uzaklaştırdı. Tabi şimdi onları anarak tekrar davet etmiş oldum bu küçük şeytanları, kendi fikir odalarıma. Varsın olsun ben hala mutluyum.
Daha nasıl anlatılabilir hayal edemiyorum. Sırf uysun diye yazıyorum ben bugün yaşamayı seviyorum. Sırf tüm benlime duyurmak için yazıyorum ben seviyorum…
Anarşizmde Birey Özgür Müdür?
Bebek doğdu ve biz onu şekillendirdik. Bir kere en büyük hatamız ona bir çevre sunmak oldu. Anne diye bir şey olmalıydı sütle beslemeliydi bebeği. Anne bebeğin çevresinin bir parçası olmadan, dolayısıyla onu değiştirmeden bebeğe süt vermeyi beceremedi. Dahası baba denen şey anneyi bu sıkıntılı dönemde, annenin bebekle olan işinden alıkonulmaması için, karşılıksız doyurayım derken, bebeğin önünde dolaştı bir takım hareketler yaptı ağzından sözcükler döküldü.
Mesele annenin veya babanın kim olduğuyla ilgili değildi ayrıca. Biz toplum mühendisleri baba denen şeyi bu ilişkiden kesip attık. Annenin kapısına her gün yemek bıraktık. Sadece yemek mi annenin bebekten dolayı alıkonulduğu çoğu şeyi direk veya dolaylı karşılayacak birçok şey koyduk, bebeği görmeden. Ama anne bebeğin hemen yanında durmalıydı.
Sonra babalı veya babasız çocuk büyüdü. Biz yani şu anki biz, belki meslek kazanması için belki bize benzemesi için belki de sadece büyürken boş durmasın diye onu eğittik. Eğitmeseydik daha mı iyi olacaktı? Yani annesinin yanında kalsa, yaşamak için birilerinin yanında kalmalı, annesi ile etkileşmeye devam edecek. Başka formüllerde başka örnek alınacak taklit edilecek topluma angaje olmuş insanlar…
Biz tüm bu halimizle toplumun ürünü olduğumuzu üzülerek kabul ettik. Toplum mühendislerinin becerebildiği ölçüde ve bizde de bu sistemi sorgulatabilecek çok nadir özellik olmadığı müddetçe toplumun çizdiğiyle özgür kılındık.
Bebeğin eğitilmesine annesine nedense kızıyoruz. Nedeni bizce açık öte yandan. Bebek özgür değildi. Toplum denenin aslında apaçık ama elle tutulamayan fikirsel tahakkümlerin bebeğe izledik. Ona sormadık. Halbuki bizim başka insanlardan tamamıyla bağımsız bir özgürlük algımız kurulabilir miydi?
Doğayı değiştirmeyi mi planlıyorsunuz? Yoksa siz de mi toplum mühendisliğine soyundunuz?
Anarşizm kısaca iktidarsızlık halidir. Birey iktidar olmadığından, burada bahsi geçen iktidar basit hiyerarşileri de imleyen genel anlamı bir iktidardır, olabilecek en özgür halde olacaktır. Buradaki yazı bu “en özgür” ü tartışmak amaçlıdır.
Anarşizm sadece iktidarsızlık ile açıklanırsa anarşiye kaos gözüyle bakmak kaçınılmaz olacaktır. Hiçbir iktidar yok, bireyler tüm zayıflıklarının cezasını çekecek.
Şimdi bir parantez açalım ve fiziksel tahakkümü, fiziksel tahakkümle kaldırdığımız şu anki düzenimizi hatırlayalım. Ve sonra akli tahakkümü de, isteğe göre, fiziksel tahakkümle engelleyen sosyalist düzeni düşünelim. Şu açık ki özgürlük denen büyülü kavramı engelleyen tahakküm eden iktidarını kullanan eşitsizliklerin bazılarına, doğanın bu eşitsizliğe neden olmasına rağmen yani durumun temelde bizim adaletsizliğimizle ilgisi olmamasına rağmen, engel olmuşuz.Bu tip eşitsizliklerin de hayata geçmesine tahakküm demişiz.Yani insanlara bakın hiçbirimiz uçamıyoruz, uçmayı bir özgürlük meselesi olarak görmüyoruz öyleyse zayıflar zayıflıklarından kaynaklanan durumları bir özgürlük ihlali olarak görmesinler demiyoruz. Çünkü biz kendi meşrebimizce ve kendimizin belirlediği noktaya kadar insanları eşit kabul ediyoruz. Hayır, diyoruz, insan güçsüz olabilir ama diğerlerinden farksızdır, yine de insandır.
Anarşist bakış iktidar olduğu için iktidardadır alttakilerde altta olduğu için alttadır yani şu sistemde özgürlüğe dair bir mesele yok ve dolayısıyla özgürlük diye bir şey yok demiyor. Tıpkı sosyalistler gibi burada bir tahakküm olduğunu özgürlük ihlali olduğunu söylüyor. Çünkü gene aynı fikre sadık kalıyor.Biz kuşa eşit değiliz uçmak meselemiz değil belki ama biz bütün insanlara eşitiz ve onlar da bize eşit; var olan doğal eşitsizlik, öyleyse,tahakkümdür diyor. Doğal olan eşitsizliği kabullenmesi düşünülemez çünkü şu sistem zaten doğal olan eşitsizliklerin farklı bilinçlerce farklı biçimlerde kullanılmasıyla oluşmuş kaotik bir yapıdan başka bir şey değildir.
Anarşizm “…sosyalizmin hükümetsiz sistemidir.” diyor Kropotkin, “Anarşizm, Anarşist Komünizm: Temeli ve İlkeleri” adlı kitabında. Görülüyor ki bu eşitsizliklere sosyalistlerle aynı şekilde bir başkaldırı var. Kodaman bir adamın anarşist yapıyı ele geçirmeye çalışması doğal eşitsizliğe dayansa da özgürlük olarak görülmüyor zira. Öyleyse iktidarsız kolektif anarşist komünlerde bir toplum bilinci oluşuyor. Sen güçlüsün ama gücünü bütün insanların eşitliğini bozacak şekilde kullanma. Sen akıllısın ama güçlüyü dolandırma ekmeğini çalma.
Haliyle anarşizmin de topluma baskıladığı bir düşünce var.Ve bu “iktidar odağı oluşturmamak” tan da öte çok temel bir düşünce. Doğal eşitsizlik kullanılmalı mı, yoksa biz onu yok sayıp insanlar kayıtsız şartsız eşittir mi demeliyiz. Bu noktada anarşizmin de özgürlüğümüzden çaldığını görüyoruz. Çünkü eğer anarşizmin o yüce doğrusuna gönülden bağlıysak sorun yok ancak; bu bağı fark edip sorgulamaya başladığımızda kelepçelerimiz olduğunu görüyoruz.
Şu an içinde bulunduğumuz sistemden daha iyi olduğuna dair kendimce birçok sebep bulacağım anarşizmin aslında şu anki sistemden temelde özgürlükler açısından bir farkı olmadığı görülüyor. Çünkü şu anki sistemin bize verdiği özgürlük algısına tamamıyla uymakla anarşizmin özgürlük algısına tamamıyla uymak veya ikisine de uymamak aynı özgürlük sorunlarını meydana getiriyor.
Öyleyse özgürlük dediğimiz bizim ürettiğimiz şey, anarşizmde daha çoktur diyebilir miyiz? Yoksa anarşizm şu beceriksiz toplum mühendislerince hazırlanmış düzende yaşayan bir insana daha az özgürlük problemi yaşatacak gibi görünen ama tahakkümsüzlüğe dair daha üstün bir şey yapmayan bir düzen midir?
Anarşizmde birey hakikaten özgür müdür? Belki de Leibniz'in de "yaşadığımız dünya olabilecek en iyi dünyadır ama iyi bir dünya değildir" dediği gibi anarşizmde birey "en özgür" olsa da salt özgür değildir.
Mesele annenin veya babanın kim olduğuyla ilgili değildi ayrıca. Biz toplum mühendisleri baba denen şeyi bu ilişkiden kesip attık. Annenin kapısına her gün yemek bıraktık. Sadece yemek mi annenin bebekten dolayı alıkonulduğu çoğu şeyi direk veya dolaylı karşılayacak birçok şey koyduk, bebeği görmeden. Ama anne bebeğin hemen yanında durmalıydı.
Sonra babalı veya babasız çocuk büyüdü. Biz yani şu anki biz, belki meslek kazanması için belki bize benzemesi için belki de sadece büyürken boş durmasın diye onu eğittik. Eğitmeseydik daha mı iyi olacaktı? Yani annesinin yanında kalsa, yaşamak için birilerinin yanında kalmalı, annesi ile etkileşmeye devam edecek. Başka formüllerde başka örnek alınacak taklit edilecek topluma angaje olmuş insanlar…
Biz tüm bu halimizle toplumun ürünü olduğumuzu üzülerek kabul ettik. Toplum mühendislerinin becerebildiği ölçüde ve bizde de bu sistemi sorgulatabilecek çok nadir özellik olmadığı müddetçe toplumun çizdiğiyle özgür kılındık.
Bebeğin eğitilmesine annesine nedense kızıyoruz. Nedeni bizce açık öte yandan. Bebek özgür değildi. Toplum denenin aslında apaçık ama elle tutulamayan fikirsel tahakkümlerin bebeğe izledik. Ona sormadık. Halbuki bizim başka insanlardan tamamıyla bağımsız bir özgürlük algımız kurulabilir miydi?
Doğayı değiştirmeyi mi planlıyorsunuz? Yoksa siz de mi toplum mühendisliğine soyundunuz?
Anarşizm kısaca iktidarsızlık halidir. Birey iktidar olmadığından, burada bahsi geçen iktidar basit hiyerarşileri de imleyen genel anlamı bir iktidardır, olabilecek en özgür halde olacaktır. Buradaki yazı bu “en özgür” ü tartışmak amaçlıdır.
Anarşizm sadece iktidarsızlık ile açıklanırsa anarşiye kaos gözüyle bakmak kaçınılmaz olacaktır. Hiçbir iktidar yok, bireyler tüm zayıflıklarının cezasını çekecek.
Şimdi bir parantez açalım ve fiziksel tahakkümü, fiziksel tahakkümle kaldırdığımız şu anki düzenimizi hatırlayalım. Ve sonra akli tahakkümü de, isteğe göre, fiziksel tahakkümle engelleyen sosyalist düzeni düşünelim. Şu açık ki özgürlük denen büyülü kavramı engelleyen tahakküm eden iktidarını kullanan eşitsizliklerin bazılarına, doğanın bu eşitsizliğe neden olmasına rağmen yani durumun temelde bizim adaletsizliğimizle ilgisi olmamasına rağmen, engel olmuşuz.Bu tip eşitsizliklerin de hayata geçmesine tahakküm demişiz.Yani insanlara bakın hiçbirimiz uçamıyoruz, uçmayı bir özgürlük meselesi olarak görmüyoruz öyleyse zayıflar zayıflıklarından kaynaklanan durumları bir özgürlük ihlali olarak görmesinler demiyoruz. Çünkü biz kendi meşrebimizce ve kendimizin belirlediği noktaya kadar insanları eşit kabul ediyoruz. Hayır, diyoruz, insan güçsüz olabilir ama diğerlerinden farksızdır, yine de insandır.
Anarşist bakış iktidar olduğu için iktidardadır alttakilerde altta olduğu için alttadır yani şu sistemde özgürlüğe dair bir mesele yok ve dolayısıyla özgürlük diye bir şey yok demiyor. Tıpkı sosyalistler gibi burada bir tahakküm olduğunu özgürlük ihlali olduğunu söylüyor. Çünkü gene aynı fikre sadık kalıyor.Biz kuşa eşit değiliz uçmak meselemiz değil belki ama biz bütün insanlara eşitiz ve onlar da bize eşit; var olan doğal eşitsizlik, öyleyse,tahakkümdür diyor. Doğal olan eşitsizliği kabullenmesi düşünülemez çünkü şu sistem zaten doğal olan eşitsizliklerin farklı bilinçlerce farklı biçimlerde kullanılmasıyla oluşmuş kaotik bir yapıdan başka bir şey değildir.
Anarşizm “…sosyalizmin hükümetsiz sistemidir.” diyor Kropotkin, “Anarşizm, Anarşist Komünizm: Temeli ve İlkeleri” adlı kitabında. Görülüyor ki bu eşitsizliklere sosyalistlerle aynı şekilde bir başkaldırı var. Kodaman bir adamın anarşist yapıyı ele geçirmeye çalışması doğal eşitsizliğe dayansa da özgürlük olarak görülmüyor zira. Öyleyse iktidarsız kolektif anarşist komünlerde bir toplum bilinci oluşuyor. Sen güçlüsün ama gücünü bütün insanların eşitliğini bozacak şekilde kullanma. Sen akıllısın ama güçlüyü dolandırma ekmeğini çalma.
Haliyle anarşizmin de topluma baskıladığı bir düşünce var.Ve bu “iktidar odağı oluşturmamak” tan da öte çok temel bir düşünce. Doğal eşitsizlik kullanılmalı mı, yoksa biz onu yok sayıp insanlar kayıtsız şartsız eşittir mi demeliyiz. Bu noktada anarşizmin de özgürlüğümüzden çaldığını görüyoruz. Çünkü eğer anarşizmin o yüce doğrusuna gönülden bağlıysak sorun yok ancak; bu bağı fark edip sorgulamaya başladığımızda kelepçelerimiz olduğunu görüyoruz.
Şu an içinde bulunduğumuz sistemden daha iyi olduğuna dair kendimce birçok sebep bulacağım anarşizmin aslında şu anki sistemden temelde özgürlükler açısından bir farkı olmadığı görülüyor. Çünkü şu anki sistemin bize verdiği özgürlük algısına tamamıyla uymakla anarşizmin özgürlük algısına tamamıyla uymak veya ikisine de uymamak aynı özgürlük sorunlarını meydana getiriyor.
Öyleyse özgürlük dediğimiz bizim ürettiğimiz şey, anarşizmde daha çoktur diyebilir miyiz? Yoksa anarşizm şu beceriksiz toplum mühendislerince hazırlanmış düzende yaşayan bir insana daha az özgürlük problemi yaşatacak gibi görünen ama tahakkümsüzlüğe dair daha üstün bir şey yapmayan bir düzen midir?
Anarşizmde birey hakikaten özgür müdür? Belki de Leibniz'in de "yaşadığımız dünya olabilecek en iyi dünyadır ama iyi bir dünya değildir" dediği gibi anarşizmde birey "en özgür" olsa da salt özgür değildir.
Umutlu Ardışık Yazıların Birincisi
Onunla ilk karşılaştığımız gün diğerlerinden farklı değildi. İyiden iyiye eskimiş kotlarımdan birini giydim üzerine de gömlek, pastel kırmızısı. Sanırım biraz da kış beni kapatıyor, giydiğim pardösü pantolonumu kapatıyor, bir yere geldiğimde oturmam gerekiyor ve rutin hayatımda genelde girdiğim üç beş mekanın koltuklarına oturduğumda salak kotum görünmüyor. Yanlış anlaşılmak istemem görüntüme önem veren birisi değilim. Hemcinslerimin aksine ne toka takarım ne de bir ruj, far yahut allık. Oje bile sürmüyorum uzun süredir. Annem bazen bana “yabani” diye takılıyor ama zaten yaşam tarzımın annemin konumunda biri tarafından yorumlanışında olumlu bir şeyler olabileceğini sanmıyorum.
Öte yandan sanıldığının aksine sıkıcı bir kişiliğim yok. Yani derslere tam vaktinde girdiğim doğrudur. Kütüphaneye sık giderim, evet. Ama derslere kaliteli ve az zaman ayırmanın en iyi yolu bu bence. Başka türlüsünü hiç denemediğimi de itiraf edeyim ama yine de deneyenlerden daha az zaman harcadığımı gözlemledim. Artık diğer faktörlerden filan dem vurmaya kalkmayın çok rica edeceğim.
Lafı uzatmamdan, daldan dala atlamamdan birçok anlam çıkarabilirsiniz ama konuşacak pek kimsem olmadığı için böyle yaptığımı düşünmeniz beni daha çok sevindirir. Tabi yalnız olmamın hayatımı kendiliğinden sıkıcılaştırdığını düşünenler olacaktır. Fakat ben, yani bu satırları yazan ve de yazabilen, çok ayrı bir iç âlemdeyim çoğu zaman. Tabi kim kendi hayallerini abartmaz diye düşünüyorsunuz. Ancak benim hayallerim hiçbir akıllıca üretilmiş mahsulün kullanılmadığı yavan şeyler değildir. Öte yandan bu mahsulleri topladığımı belirtmekten pek hoşlanmam. En azından hoşlanmadığımı sanıyorum, doğrusu bu konuyu konuşacak kadar kimseyle konuşma fırsatım olmadı.
Asıl hikayeyi aralatacağıma ağlama duvarına çevirdim burayı özür diliyorum. Ama tam az önceki noktada durdum ve yazdıklarımı baştan sona okudum. Ağlama duvar mı? Okuyucuyu belki de çok önemsiyorum. Sürekli kafanızda güzel yani güzel derken sadece fiziksel değil duygusal hatta entelektüel açıdan güzel bir kız oluşturmaya çalışıyorum. Her dediğim yanlış anlaşılıyormuş gibi tuhaf bir hisle yazıyorum. Yakından tanımadığım için belki diğer insanları, o herkesin içindeki alelade ve dolayısıyla cahil insan okuyor sanıyorum. Belki ondan okuyucumda gereksiz önyargılar varmış gibi sürekli ama diyorum.
Bu noktada kendi iç dünyamdan bile tiksindim diyebilirim. Tam dört paragraf ve yazıyı niye yazmak istediğime dair hiçbir şey yok.
Onunla ilk karşılaştığımız gün diğerlerinden farklı değildi. Şimdi ben edebiyat kompozisyonu mu yazıyorum. Ne bu hikayeye girmek için saçma sapan kalıp klişe cümleler.Oldu olacak özelden genele tasvirle başlayayım da iyice kalitemi belli edeyim.Tamam burnu büyük yazarlar gibi klasik yolları yerden yere vuruyorum ama özgünlük adına en ufak bir şey taşımamak şu an hikayeye girememekten daha üzücü.
Ben bodoslama dalmayı tercih ederim aslında.
Otobüs durağında öylece duruyordu. Otobüs geldi bindik. İki kişilik tek boş yer vardı. Yan yana oturduk.
Sen onu bunu bırak da söyle.Bu hikaye nasıl orijinal yollarla anlatılır ki.Bir çocukla yan yana oturuyoruz otobüste, eylemin bir orijinalliği mi var?
Şimdi ben daha iyi anlıyorum günlük yazmalarının nedenini.Edebi kaygıya girmiyorsun istediğin gibi yazıyorsun.O nedenle ben de günlük yazacağım.
14 Şubat 2006
Sevgili günlük…
Bu hitabıma dair kafamda bir sürü şey uçuşsa da bunları bilip bilmemenin bir önemi yok. Tanıdıkça bana yakışıklı gelen bir çocukla tanıştım bugün otobüste. Elimde bir kitap vardı.Birden bana döndü yazarı çok beğendiğini kitabın da çok kaliteli olduğunu söyledi. Aynı yazarın ortak okuduğumuzu anladığım bir başka kitabından konuştuk. Adeta aynı şeyleri hissetmişiz o kitaptan. Sonra otobüsten indik ve ayrılana kadar kitaplar hakkında konuştuk. Her hareketinde öyle tanıdık öyle beklediğim yerler vardı ki. Kızdığım kızlara dönüverdim bir anda yanında. Elim saçıma gitti, saçımla oynamaya başladım. Kuzenimin kendini güzel bulduğu anlarda yaptığı bir hareket bu. Şimdiye kadar neredeyse hiç yapmadım belki de. Neyse…
Ayrıldık birbirimizin telefonunu aldık
Bu kadar basitken neden kendimi anlattım ki size. Sizi çok önemsiyorum nedense. Ama onu daha çok.
Post Scriptum: İyice Leyla olduk şaka maka…
Öte yandan sanıldığının aksine sıkıcı bir kişiliğim yok. Yani derslere tam vaktinde girdiğim doğrudur. Kütüphaneye sık giderim, evet. Ama derslere kaliteli ve az zaman ayırmanın en iyi yolu bu bence. Başka türlüsünü hiç denemediğimi de itiraf edeyim ama yine de deneyenlerden daha az zaman harcadığımı gözlemledim. Artık diğer faktörlerden filan dem vurmaya kalkmayın çok rica edeceğim.
Lafı uzatmamdan, daldan dala atlamamdan birçok anlam çıkarabilirsiniz ama konuşacak pek kimsem olmadığı için böyle yaptığımı düşünmeniz beni daha çok sevindirir. Tabi yalnız olmamın hayatımı kendiliğinden sıkıcılaştırdığını düşünenler olacaktır. Fakat ben, yani bu satırları yazan ve de yazabilen, çok ayrı bir iç âlemdeyim çoğu zaman. Tabi kim kendi hayallerini abartmaz diye düşünüyorsunuz. Ancak benim hayallerim hiçbir akıllıca üretilmiş mahsulün kullanılmadığı yavan şeyler değildir. Öte yandan bu mahsulleri topladığımı belirtmekten pek hoşlanmam. En azından hoşlanmadığımı sanıyorum, doğrusu bu konuyu konuşacak kadar kimseyle konuşma fırsatım olmadı.
Asıl hikayeyi aralatacağıma ağlama duvarına çevirdim burayı özür diliyorum. Ama tam az önceki noktada durdum ve yazdıklarımı baştan sona okudum. Ağlama duvar mı? Okuyucuyu belki de çok önemsiyorum. Sürekli kafanızda güzel yani güzel derken sadece fiziksel değil duygusal hatta entelektüel açıdan güzel bir kız oluşturmaya çalışıyorum. Her dediğim yanlış anlaşılıyormuş gibi tuhaf bir hisle yazıyorum. Yakından tanımadığım için belki diğer insanları, o herkesin içindeki alelade ve dolayısıyla cahil insan okuyor sanıyorum. Belki ondan okuyucumda gereksiz önyargılar varmış gibi sürekli ama diyorum.
Bu noktada kendi iç dünyamdan bile tiksindim diyebilirim. Tam dört paragraf ve yazıyı niye yazmak istediğime dair hiçbir şey yok.
Onunla ilk karşılaştığımız gün diğerlerinden farklı değildi. Şimdi ben edebiyat kompozisyonu mu yazıyorum. Ne bu hikayeye girmek için saçma sapan kalıp klişe cümleler.Oldu olacak özelden genele tasvirle başlayayım da iyice kalitemi belli edeyim.Tamam burnu büyük yazarlar gibi klasik yolları yerden yere vuruyorum ama özgünlük adına en ufak bir şey taşımamak şu an hikayeye girememekten daha üzücü.
Ben bodoslama dalmayı tercih ederim aslında.
Otobüs durağında öylece duruyordu. Otobüs geldi bindik. İki kişilik tek boş yer vardı. Yan yana oturduk.
Sen onu bunu bırak da söyle.Bu hikaye nasıl orijinal yollarla anlatılır ki.Bir çocukla yan yana oturuyoruz otobüste, eylemin bir orijinalliği mi var?
Şimdi ben daha iyi anlıyorum günlük yazmalarının nedenini.Edebi kaygıya girmiyorsun istediğin gibi yazıyorsun.O nedenle ben de günlük yazacağım.
14 Şubat 2006
Sevgili günlük…
Bu hitabıma dair kafamda bir sürü şey uçuşsa da bunları bilip bilmemenin bir önemi yok. Tanıdıkça bana yakışıklı gelen bir çocukla tanıştım bugün otobüste. Elimde bir kitap vardı.Birden bana döndü yazarı çok beğendiğini kitabın da çok kaliteli olduğunu söyledi. Aynı yazarın ortak okuduğumuzu anladığım bir başka kitabından konuştuk. Adeta aynı şeyleri hissetmişiz o kitaptan. Sonra otobüsten indik ve ayrılana kadar kitaplar hakkında konuştuk. Her hareketinde öyle tanıdık öyle beklediğim yerler vardı ki. Kızdığım kızlara dönüverdim bir anda yanında. Elim saçıma gitti, saçımla oynamaya başladım. Kuzenimin kendini güzel bulduğu anlarda yaptığı bir hareket bu. Şimdiye kadar neredeyse hiç yapmadım belki de. Neyse…
Ayrıldık birbirimizin telefonunu aldık
Bu kadar basitken neden kendimi anlattım ki size. Sizi çok önemsiyorum nedense. Ama onu daha çok.
Post Scriptum: İyice Leyla olduk şaka maka…
Akıllı İnsan Neden Akıllıdır?
“….bütün bu hükümler tek bir hükümde toplanır: ortaklardan her birinin bütün haklarıyla komünite lehine kendinden tümüyle vazgeçmesi çünkü 1. herkes kendini tümüyle verdiğine göre , şart herkes için eşittir ve 2. şart herkes için eşit olduğuna göre , kimsenin onu başkaları için külfet haline getirmekte menfaati yoktur.”
Jean Jacques Rousseau
Rousseaucu tavırla bakamaycağımız bir dünyada yaşıyor olsak da bu bakamayışımızı sağlayan idealisizliklerin sonuçlarını bu tavrı unutmadan incelemek yararlı olacaktır.İdealisizlik şöyle ya da böyle -kimi zaman kendi ideolojilerine yol açıtığından kimi zaman siyasi konjonktürden bağımsız olarak- demokrasinin korunması gerektiğini söyleyen ve dolayısıyla halka yakın olanlarla askere yakın “akıllı insan”ların cepheleşmesine neden olmuştur demokrasimizde.Bu kısa yazının konusu bahsettiğim akıllı insanların neden akıllı olduklarıyla ilgilidir.
Halk en doğrusunu bilemez
Demokrasi idealleşemediğinden en doğru olan yani halkın tamamının menfaatine uyan şeyleri bulmak zordur. 1930’ların yöneticileri zaten demokrasi olmayan bir ülkede demokrasiyi kullandıklarından söz hakkı verdikleriyle aynı fikirde olmamanın neden olduğu soğuk bir iç savaşla cebelleştiler. Onlara göre halkın menfaatine olan Atatürk milliyetçisi laik batıcı tavırla, -belki "dindar" olduklarından-halka demokrasinin yeni inşa edildiği günlerde bile kolayca inen en kolay yolla dinine bağlı olarak açıklanabilecek ancak birinci tavırdan çok daha heterojen olan ikinci muhafazakar tavrın soğuk iç savaşı kesintilere uğrayarak şimdiye kadar sürdü ve ilk zamanların şiddetiyle olmasa da halen sürmekte. Ama biz tarihsel süreci bir yana bırakalım ve demokrasinin idealleşmemesi ve dolayısıyla akıllı insanın demokrasi karşıtı tavır takınmasını biraz açalım. Rousseaucu tavrı elden bırakmadan demokrasinin “en doğruyu” bilen herkesçe niteliği kabul edilmiş bir grup olmadığından “en doğru” olanı belirleme görevini halka bıraktığını söyleyebiliriz. Şu halde bu tarz demokrasinin işleyebilmesi için genelin menfaatiyle özelin menfaatinin çelişmeyeceği bir sistem olmalıdır. Ancak halihazırda bir sermaye sahibi ile halkın çoğunluğunun menfaati çoğu zaman birbirine uymamaktadır. Bu problemi şimdilik atlasak da başka bir problem daha vardır. Halk iradesi halkın menfaatini düşünecektir, ama niyeti bu iken alacağı kötü kararlarla tersine neden olabilir. Bu sorunları aşabilmek için halkın yalnızca özel menfaatlerden arınmış olması değil aynı zamanda iyi bilgilenmiş ve eğitilmiş olması gerekir.
Akıllı İnsan Neden Akıllıdır?
Akıllı insan akıllıdır. Çünkü daha halka sormadan dediği bir şey vardır. Çünkü o akıllı olduğu müddetçe, onun dediğinin doğru olmama ihtimalini düşündürebilecek en ufak bir ilke yoktur. Temel iki problemi de aşamadığımız demokrasimizde bu yanlış karar verme ihtimali akıllı birinci cumhuriyetçilerin demokrasiye rağmen halkın refahını gözetme kuruntusuna düşmelerine yol açar. Birçok nedenlerle tamamıyla anti-demokratik olmayı içine sindiremeyen bu kurucu kesim demokrasi alanını askeri güçle sınırlandırarak bu kurtarılmış bölgede başlarda daha çok oligarşiye benzeyen sonraları teokrasiyi andıran bir düzen inşa etti. Yüce kurtarıcının ulu silah arkadaşının iktidarı demokrasi alanına açıncaya kadar devam eden düzen için oligarşi, sonraları şekil değiştirerek devam eden kutsal metine bağlı düzen için teokrasi benzetmesi yapmak yanlış olmaz umuyorum.
Akıllı birinci cumhuriyetin halkın bilememesine çözümü olan “Biz Biliriz” tavrı tüm bu süregelen tartışmada başlı başına bir kibir taşır. Ama bu kibire kaynaklık eden akıl sahibi olma durumu, “Biz Biliriz” halinin sadece nedeni değil aynı zamanda sonucudur da. Bu demokrasi içinde demokratik olmayan varlığın dönemler boyunca elden ele aynı kibirle taşınması onun kendini aklın yolu olarak tanıtmasından ayrı açıklanamaz. Bir aydınlığın bir akıllılığın meşruiyeti ancak böyle bir oligarşiyi ayakta tutabilir. Çünkü demokrasi "mutlak doğru olan yok, doğru halktır" deyişiyle karşısındakine doğru olanı bulmaktan başka bir şey bırakmaz. Eğer karşıt hem doğruluğu kabul edilmiş tabulaşmış bir insanla hem de bu insanın açtığı alanda yürüyenlerin elinde şekillenenin en aydınca olduğu propagandasıyla fikirsel ve eylemsel bir temel bulursa demokrasinin en tepeye halkı koyan bakış açısına demokrasiyi külliyen reddetmeden karşı çıkabilir. Demokrasinin mükemmel işlemediği bellidir, hata vermektedir ve akıllı insan hatayı düzeltir. O bu hakka sahiptir çünkü dediği doğrudur çünkü akıllıdır.
Hal böyleyken “pozitivist” olmak zaten bir meşruiyettir bir çözümdür. Bilimsel gerçek diye net ve tartışılmaz dokunulmaz bilgi Atatürkçü bilgiye de aynı kibri rahatlıkla verir. Akıllı ve bilimsel olmak demokrasiye karşı olmanın vicdani sorumluluğunu karşılar. Akıllı insan akıllıdır çünkü demokrasi tahakkümünde başka çaresi yoktur.
Jean Jacques Rousseau
Rousseaucu tavırla bakamaycağımız bir dünyada yaşıyor olsak da bu bakamayışımızı sağlayan idealisizliklerin sonuçlarını bu tavrı unutmadan incelemek yararlı olacaktır.İdealisizlik şöyle ya da böyle -kimi zaman kendi ideolojilerine yol açıtığından kimi zaman siyasi konjonktürden bağımsız olarak- demokrasinin korunması gerektiğini söyleyen ve dolayısıyla halka yakın olanlarla askere yakın “akıllı insan”ların cepheleşmesine neden olmuştur demokrasimizde.Bu kısa yazının konusu bahsettiğim akıllı insanların neden akıllı olduklarıyla ilgilidir.
Halk en doğrusunu bilemez
Demokrasi idealleşemediğinden en doğru olan yani halkın tamamının menfaatine uyan şeyleri bulmak zordur. 1930’ların yöneticileri zaten demokrasi olmayan bir ülkede demokrasiyi kullandıklarından söz hakkı verdikleriyle aynı fikirde olmamanın neden olduğu soğuk bir iç savaşla cebelleştiler. Onlara göre halkın menfaatine olan Atatürk milliyetçisi laik batıcı tavırla, -belki "dindar" olduklarından-halka demokrasinin yeni inşa edildiği günlerde bile kolayca inen en kolay yolla dinine bağlı olarak açıklanabilecek ancak birinci tavırdan çok daha heterojen olan ikinci muhafazakar tavrın soğuk iç savaşı kesintilere uğrayarak şimdiye kadar sürdü ve ilk zamanların şiddetiyle olmasa da halen sürmekte. Ama biz tarihsel süreci bir yana bırakalım ve demokrasinin idealleşmemesi ve dolayısıyla akıllı insanın demokrasi karşıtı tavır takınmasını biraz açalım. Rousseaucu tavrı elden bırakmadan demokrasinin “en doğruyu” bilen herkesçe niteliği kabul edilmiş bir grup olmadığından “en doğru” olanı belirleme görevini halka bıraktığını söyleyebiliriz. Şu halde bu tarz demokrasinin işleyebilmesi için genelin menfaatiyle özelin menfaatinin çelişmeyeceği bir sistem olmalıdır. Ancak halihazırda bir sermaye sahibi ile halkın çoğunluğunun menfaati çoğu zaman birbirine uymamaktadır. Bu problemi şimdilik atlasak da başka bir problem daha vardır. Halk iradesi halkın menfaatini düşünecektir, ama niyeti bu iken alacağı kötü kararlarla tersine neden olabilir. Bu sorunları aşabilmek için halkın yalnızca özel menfaatlerden arınmış olması değil aynı zamanda iyi bilgilenmiş ve eğitilmiş olması gerekir.
Akıllı İnsan Neden Akıllıdır?
Akıllı insan akıllıdır. Çünkü daha halka sormadan dediği bir şey vardır. Çünkü o akıllı olduğu müddetçe, onun dediğinin doğru olmama ihtimalini düşündürebilecek en ufak bir ilke yoktur. Temel iki problemi de aşamadığımız demokrasimizde bu yanlış karar verme ihtimali akıllı birinci cumhuriyetçilerin demokrasiye rağmen halkın refahını gözetme kuruntusuna düşmelerine yol açar. Birçok nedenlerle tamamıyla anti-demokratik olmayı içine sindiremeyen bu kurucu kesim demokrasi alanını askeri güçle sınırlandırarak bu kurtarılmış bölgede başlarda daha çok oligarşiye benzeyen sonraları teokrasiyi andıran bir düzen inşa etti. Yüce kurtarıcının ulu silah arkadaşının iktidarı demokrasi alanına açıncaya kadar devam eden düzen için oligarşi, sonraları şekil değiştirerek devam eden kutsal metine bağlı düzen için teokrasi benzetmesi yapmak yanlış olmaz umuyorum.
Akıllı birinci cumhuriyetin halkın bilememesine çözümü olan “Biz Biliriz” tavrı tüm bu süregelen tartışmada başlı başına bir kibir taşır. Ama bu kibire kaynaklık eden akıl sahibi olma durumu, “Biz Biliriz” halinin sadece nedeni değil aynı zamanda sonucudur da. Bu demokrasi içinde demokratik olmayan varlığın dönemler boyunca elden ele aynı kibirle taşınması onun kendini aklın yolu olarak tanıtmasından ayrı açıklanamaz. Bir aydınlığın bir akıllılığın meşruiyeti ancak böyle bir oligarşiyi ayakta tutabilir. Çünkü demokrasi "mutlak doğru olan yok, doğru halktır" deyişiyle karşısındakine doğru olanı bulmaktan başka bir şey bırakmaz. Eğer karşıt hem doğruluğu kabul edilmiş tabulaşmış bir insanla hem de bu insanın açtığı alanda yürüyenlerin elinde şekillenenin en aydınca olduğu propagandasıyla fikirsel ve eylemsel bir temel bulursa demokrasinin en tepeye halkı koyan bakış açısına demokrasiyi külliyen reddetmeden karşı çıkabilir. Demokrasinin mükemmel işlemediği bellidir, hata vermektedir ve akıllı insan hatayı düzeltir. O bu hakka sahiptir çünkü dediği doğrudur çünkü akıllıdır.
Hal böyleyken “pozitivist” olmak zaten bir meşruiyettir bir çözümdür. Bilimsel gerçek diye net ve tartışılmaz dokunulmaz bilgi Atatürkçü bilgiye de aynı kibri rahatlıkla verir. Akıllı ve bilimsel olmak demokrasiye karşı olmanın vicdani sorumluluğunu karşılar. Akıllı insan akıllıdır çünkü demokrasi tahakkümünde başka çaresi yoktur.
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)
